توسط : نشست تخصصی «تدوین و معماری» با حضور بهرام دهقانی تدوینگر و مدرس سینما روز چهارشنبه ۲۱ آبان ۱۴۰۴ در پردیس سینمایی ملت سالن ۱۲ برگزار شد.
به گزارش ستاد اطلاعرسانی و ارتباطات نهمین جشنواره فیلم شهر، بهرام دهقانی تدوینگر و مدرس سینما در ابتدای نشست درخصوص جایگاه تدوین در بازنمایی تصویر شهر در فیلمها توضیح داد و گفت: از روزهای اولی که سینما به وجود آمد، سینماگران به مرور یاد گرفتند که صحنهها را در شهرهای متفاوت و مکانهای متفاوت فیلمبرداری کنند و کنار هم قرار بدهند؛ مجموع اینها معماری از شهر را به تصویر میکشد که وجود خارجی ندارد و از کنار هم چیدن نماها به وجود آمده و با ابزار زیباشناسانه و تکنیکی فضاهایی متفاوت خلق شده است.
وی افزود: تدوین شبیه ساختن یک بنا یا ساختن یک اثر معماری است. در هر دو نقشه اولیه وجود دارد اما کسانی که باید در ساخت بنا آجرها را کنار هم بچینند و کارهای دیگر را بکنند، نمیتوانند از نقشه اولی دور شوند، در صورتی که در تدوین میشود هزار دخل و تصور کرد و نتیجه کاملا متفاوتی نسبت به نقشه اولیه به وجود بیاید.
دهقانی توضیح داد: در ۹۹ درصد فیلمها این اتفاق میافتد مگر اینکه فیلمها تکنمایی باشند. مثلا یک پازل از قطعات مختلف تشکیل شده که جای آنها ثابت است اما در تدوین میشود اجزا را جا به جا کرد. تدوین را میشود شبیه ادبیات فرض کرد با اینکه تدوین مربوط به نمایش و ادبیات مربوط به نوشتار است اما با حروف مختلفی که داریم کلمات متفاوت و متون متفاوت خواهیم ساخت، به این جهت شباهت ادبیات به تدوین بیشتر از معماری است.
وی افزود: من سابقه جدی از ساخت یک معماری درست از تهران ندارم و بیشتر مجموعهای از تصاویر از مناطق مختلف کنار هم قرار میگیرند و چیز جدیدی خلق میشود. مثلا در فیلمهای اکشن هدف خلق یک صحنه هیجانی است نه ساختن تصویر مکانی که فیلم در آن اتفاق میافتد.
وی افزود: متاسفانه هدف فیلمسازی ارائه زیبایی شناسی، زیبا یا زشت جلوه دادن محیط شهری، نیست. آیا فیلمی وجود دارد که زیبایی شناسی، منطق و شکل شهر در فیلم به تصویر کشیده شده باشد؟ خیر، من فکر نمیکنم چنین فیلمی داشته باشیم. این قصور در ذهن فیلمساز باقی میماند اما آیا به تماشاگر منتقل میشود یا نمیشود؟
این تدوینگر توضیح داد: واقعا لازم نیست ریاضی دو دو تا چهارتای موقعیت مکانی طی شود و در نهایت یک جغرافیای ساختگی و غیرواقعی به تماشاگر منتقل میشود. من حتی این سبک نمایش واقعی موقعیت مکانی را هم در سینمای ایران به یاد نمیآورم. بیشتر در صحنه اکشن و پرشتاب در خیابانها و کوچههای مختلف میشود مسیرهای مختلفی را در شهر دید و به نظر برسد کوچهای در پشت خیابانی قرار دارد اما در واقعیت کیلومترها با هم فاصله داشته باشند.
دهقانی در پاسخ به سوالی درباره ساختگی بودن شهر در سینما و تاثیر آن بر مخاطب گفت: ما باید انتظار داشته باشیم در فیلمی که قصه دراماتیک دارد و در تهران میگذرد فیلمساز جغرافیای تهران را با المانهای شهری نشان دهد یا فیلم قصه دیگری دارد که تصادفا در کوچهها و خیابانهای تهران میگذرد؟ در نوع دوم نیازی نیست فیلمساز شهر را آن گونه که هست به تصویر بکشد و مخاطب هم به دنبال آن نیست.
وی ادامه داد: اگر بخواهیم فیلم را به شکل اثری مستند از تهران به مخاطب نشان دهیم آن وقت باید تصاویر و مکانها همانطور که هستند و افراد همان شکلی که هستند به تصویر کشیده شوند. این فیلمها بیشتر در قالب فیلم مستند گزارشی هستند اما به نظرم در فیلم داستانی دراماتیک که خیابان و محله و شهر نقش دراماتیک ندارند، وفاداری به واقعیت وجود خارجی ندارد اما بیننده این دوخت و دوز نماها را به عنوان همان شهر قبول میکند.
دهقانی اضافه کرد: گاهی ما تعمد داریم که جغرافیا را نشان دهیم، پس نماها باید به گونهای انتخاب شوند که معرف مکان باشند. نمونههایی داریم که مثلا در فیلم «متری شش و نیم» سعی میکنیم فضایی کلی از تهران که نابه سامان است را نشان دهیم و جغرافیا دقیق فیلمبرداری نمیشود اما به نظر میرسد که یک فضای نگران کنندهای از شهر منتقل میشود اما ریاضی و دقیق همان نقطه نیست.
وی ادامه داد: فیلم «قیصر» موقعیتی از خانه و محله و معماری شهر تهران آن زمان به ما میدهد. در فیلم «کلاغ» بیضایی مهم است که وقتی درام به سمتی میرود، شخصیتهای فیلم او در یک تهرانگردی جاهایی برای قدم زدن پیدا کنند و خاطرهای برای آنها زنده شود یا فیلم شاید وقتی دیگر در یک سکانس دیگر هست که محلهگردی انجام میدهد اما دغدغه اصلی فضای دراماتیک فیلم است.
این مدرس سینما توضیح داد: اگر از زاویه مستند به فیلم نگاه کنیم، باید نسبت به نمایش فضای شهری دغدغهمند باشیم اما اگر فضا دراماتیک است باید دید انتخاب نویسنده این است که شهر را به تصویر بکشد یا خیر.
وی با اشاره به جایگاه شهر در سریالهای امروزی توضیح داد: در بیشتر سریالهای اخیر یک لانگ شات از برج میلاد وجود اما آیا این تهران را معرفی میکند؟ خیر، به دلیل زیبا بودن تصویر در سریالها از آن استفاده میکنند. در فیلمهای سینمایی ما هم همینطور است، تصاویری بدون کارکتر، بدون قصه و بدون اینکه مرتبط به درام و داستان فیلم باشد، در فیلم وجود دارد. قبلا این کار را با برج آزادی میکردند.
دهقانی معتقد است که در فیلمهای سکانسپلان موقعیت واقعی شهر به نمایش گذاشته میشود و وی در این باره توضیح داد: در سکانس پلان به اجبار معماری را بر اساس واقعیت نشان میدهند؛ زیرا امکان تقطیع وجود ندارد، خوب یا بد بودنش به نظر طراح صحنه بستگی دارد. پلان سکانس اگر درست فیلمبرداری شود نمایش کامل موقعیت هیچ اشکالی ندارد اما باید ضرورتش حفظ شود.
وی افزود: واقعیت این است که سینمای ایران سینمای ژانرهای متنوع نیست و بیشتر سینمای ملودرام خانوادگی و کمی اجتماعی و اندکی جنگی است. به گفته منتقدین سینمای ایران در نزد مخاطب سینمای مضمونگرا است. مخاطبان ایرانی درباره ساختار سینمایی و زیباشناسی اثر فکر نمیکنند و بیشتر داستان، مفهوم و شخصیت برای آنها مطرح است.
دهقانی عنوان کرد: مهم نیست که ما به این نتیجه برسیم که برای صحنههای اکشن، جایی که شهر سوژه نیست و درام به شهر ارتباط ندارد، پراکندگی لوکیشن و اتصالش به هم در تدوین به وجود آید چراکه هدف این نیست که ما مثلا تهران را معرفی کنیم.
وی ادامه داد: فیلمی که در نهایت به وجود میآید نتیجه فکر کارگردان، فیلمبردار و در نهایت تدوینگر به اجبار است، این قضیه با سهلانگاری مثل نمایش یک لانگ شات بیقواره از برج میلاد فرق دارد. در فیلم «کلاغ» سکانسها ذهنی هستند و این به عهده تدوینگر نیست و یک فیلمسازی به عنوان نویسنده و کارگردان تصمیم گرفته این فیلم را این گونه بسازد. نمایش هویت شهر باید در خدمت فضای درام باشد.
دهقانی تاکید کرد: تداوم کنش و موقعیتهای رفتاری در فیلم باید رعایت شود. قصه باید تداوم داشته باشد اما موقعیتهای مکانی میتوانند متفاوت باشند و این به قصه بستگی دارد.
وی افزود: قصه باید در موقعیت فضایی و مکانی اتفاق بیفتد. اگر جغرافیای متنوعی که فیلمبرداری میشود درست فیلمبرداری شده باشد تدوین جز اتصال نماها به یکدیگر برای خلق موقعیت قصه کار زیادی انجام نمیدهد. بدترین آنها نماهای اضافه شده از جغرافیایی است که ارتباطی به داستان ندارد مثل لانگ شات برج میلاد، اینها خاصیت داستانی و دراماتیک ندارند و کمکی به قصه نمیکنند.
نهمین جشنواره بینالمللی فیلم شهر به دبیری مریم پیرکاری، از ۱۹ تا ۲۱ آبان ۱۴۰۴ در پردیس سینمایی ملت در حال برگزاری است و اختتامیه جشنواره فردا پنجشنبه ۲۲ آبان ۱۴۰۴ در مرکز همایشهای برج میلاد برگزار خواهد شد.
